Cicha wojna, którą świat się nie interesuje

Jest na świecie wiele takich miejsc, które pojawiają się w naszej świadomości jak meteory - niespodziewanie rozpalając wyobraźnię i szybko kończąc swój żywot w pamięci. Dowiadujemy się o nich z przekazów innych, z książek, zdjęć czy mass mediów. Zwykle zostają zapamiętane, ponieważ wiążą się z czymś złym, rzadziej z czymś dobrym. Na przykład gdyby ktoś rozpowiadał swoim znajomym, że w miejscowości X dwa tygodnie temu mąż zabił żonę, a w miejscowości Y urodziły się trojaczki - większość chciałaby podzielić się dalej informacją z miejscowości X o zabójstwie. Gdyby w jakimś telewizyjnym paśmie informacyjnym znalazły się dwa hipotetyczne materiały - pierwszy o rozwijającej się turystyce w rejonie wodospadów Wiktorii na rzece Zambezi w Zimbabwe i drugi - o zamachu bombowym w sąsiadującej Republice Południowej Afryki, statystycznie więcej Europejczyków wbiłoby sobie do głowy na czas dłuższy właśnie zamach i z tego materiału zapamiętałoby więcej szczegółów, także tych dotyczących miejsca. 

W latach dziewięćdziesiątych i na początku nowego tysiąclecia w oko świata wpadł dwukrotnie Kaukaz. Głównie Czeczenia. Tamtejsi górale zamarzyli sobie niezależność od Rosji, zapragnęli niepodległości. W 1994 roku - rozpoczęła się pierwsza wojna czeczeńska. W 1999 - druga. Ich niepodległościowe dążenia spaliły jednak na panewce. Podobnie jak próba utworzenia państwa islamskiego w Dagestanie. W wojnach z Rosją Czeczenia poniosła olbrzymie straty - i ludzkie i terytorialne. Kraj został doszczętnie zniszczony. Po miastach nie został kamień na kamieniu. Dziś formalnie Czeczenia, podobnie jak Dagestan czy Inguszetia, są częścią Federacji Rosyjskiej i nikt nie uznaje ich niepodległości. Autonomicznymi republikami rządzą de facto rosyjscy urzędnicy i policja, a separatyści wciąż stawiają opór i dążą do uniezależnienia kraju od nieproszonych gospodarzy. 

Dlatego niezorientowanych mogły zdziwić wyniki wyborów prezydenckich w Czeczenii w marcu tego roku. Władymir Putin otrzymał w nich 99.7 procent głosów przy prawie stuprocentowej frekwencji. Problem jest jednak taki, że Czeczeńcy tak naprawdę nie głosowali, a wyniki wymalowały rosyjskie elity urzędowe, które sprawują formalną władzę nad republiką. Układ jest prosty - urzędnicy dostają olbrzymie pieniądze od Putina do zagospodarowania wedle potrzeb, Kreml nie rozlicza ich z żadnego rubla, ale w zamian mają tak przeprowadzać wybory, żeby zwycięstwo wodza było przekonujące i uznawane za uczciwe. Czeczeńskie komisje wyborcze mają o tyle prościej, że zainteresowanie głosowaniem przez Czeczenów jest znikome, a właściwie nie ma go wcale. Czeczeńcy nie uważają Moskwy, więc nie interesują ich wybory przez nią organizowane. Nie chcą wybierać w warunkach Federacji, z której chcą wystąpić. Jedyną furtką do niepodległości wciąż jest dla nich wojna. Ale wojny na razie nie ma, choć na Kaukazie Północnym znów jest coraz bardziej niespokojnie.

Jednak świat już o Kaukazie zapomniał. Wyjechały kamery, wyjechały mikrofony, wyjechały aparaty. Umarło więc życie, problemy, ludzkie tragedie. Teraz patrzy się na Syrię, na Libię. Tymczasem na Kaukazie ciągle trwa wojna. I to nie tylko w Czeczenii, ale także w sąsiadującej republice Dagestanu. Choć jest to wojna bardziej sekretna i bardziej kontrolowana.

Jeśli już pojawiają się w mediach informacje o niespokojnych republikach na południe Moskwy - o Czeczenii, Dagestanie czy Inguszetii, to zwykle dotyczą one zamachów samobójczych, które nasiliły się w ostatnich miesiącach. W maju w stolicy Dagestanu Machaczkale, zginęło 14 osób, a 87 zostało rannych w dwóch potężnych wybuchach. Wcześniej, w marcu, zginęło 5 policjantów, gdy kobieta-zamachowiec wysadziła się na posterunku policji. Niedawno cudem uniknął śmierci prokurator Machaczkały, na którego zastawiono pułapkę z trotylu, a w stolicy Czeczenii Groznym w zamachu bombowym śmierć poniosło 4 rosyjskich żołnierzy. W poprzednim roku łącznie na Kaukazie zginęło 254 rosyjskich policjantów - to dla przykładu więcej, niż Ameryka straciła żołnierzy podczas wojny w Afganistanie. Kaukaz ciągle jest niespokojny, a policja i urzędnicy rosyjscy działają na tamtejszych jak płachta na byka. 

Szczególnie Dagestańczycy zarzucają ostatnio Rosjanom uprowadzenia, prześladowania i tortury. Przede wszystkim mówią: Rosjanie łamią prawa człowieka. Dwa miesiące temu, na ulice Machaczkały wybiegł tłum rozwścieczonych kobiet w hidżabach. Krzyczały w niebogłosy, żeby Rosjanie wydali ich mężów i synów, których mieliby więzić w piwnicach i poddawać najwymyślniejszym torturom. - Jesteście od gotowania zup swoim mężom, więc wracajcie do domów, zróbcie te zupy i czekajcie na ich powrót – odpowiedział szef posterunku policji krzyczącym kobietom. Jak utrzymuje Zhanna Ismaiłowa, członkowie Federalnej Służby Bezpieczeństwa (FSB) uprowadzili jej dwóch synów. Mieli napaść ich w pracy, zawiązać im oczy, wrzucić do samochodu i wywieźć. Jednego, Asłana, uwolnili po dwóch dniach. Zhanna pokazywała później zdjęcia z telefonu komórkowego, gdzie było widać rany jej syna, między innymi stopy spalone w wyniku wstrząsów elektrycznych. Drugiego syna, Abdurakhmana, do tej pory nie odzyskała. Takie historie w kraju opowiada się coraz częściej. Warto też podkreślić, że nigdy wcześniej kobiety w hidżabach nie protestowały - nie miały do tego ani praw, ani odwagi. Wydarzenie w Machaczkale było więc bezprecedensowe. Zresztą kobiety na Kaukazie są ostatnimi czasy coraz bardziej widoczne. Wiele z nich ciągle nie może powetować sobie straty bliskich im mężczyzn, którzy zginęli w walkach partyzanckich ze służbami federalnymi. Coraz więcej jest takich, które wychodzą za islamskich bojówkarzy, tylko po to, żeby pomścić synów i mężów. Zwykle wysadzają się w tym celu w powietrze. Zaczęto je już nawet określać mianem „czarnych wdów”.  

„Czarne wdowy”, podobnie jak inni bojówkarze, nie wyzwolą jednak swojego kraju spod władzy rosyjskich elit urzędniczych, a okrutnym sposobem walki o swoje, dają tylko kolejny argument Rosji w walce z separatystami, w tej chwili głównie Salafitami. Z jednej strony ruch oporu nie jest na tyle silny, żeby zainteresować świat i zmusić go do spojrzenia na ręce Putinowi, z drugiej strony - nawet jeśliby świat zacząłby oskarżać Putina o łamanie praw człowieka, ten miałby bardzo mocne uzasadnienie w postaci walki z terroryzmem jakiego kobiety z Dagestanu, a bojówkarze z Kaukazu w ogóle, się przecież dopuszczają. Strzelając sobie przy tym w stopę i sprowadzając własne racje do kategorii szaleńczych głosów, którym mało kto wierzy i będzie wierzył, nawet jeśli są prawdziwe.

Rosja prowadzi więc na Kaukazie sekretną wojnę. I wydaje się, że na razie nic się nie zmieni, bo gdyby nawet chciała do walki zaangażować armię, na razie nie ma ku temu wystarczających powodów. Wcześniej, Rosjanie mieli takie wytłumaczenie w postaci niezwykle barwnych postaci i okrutnych wojowników - Szamira Basajewa, Emira Al Chattaba, czy Salmana Radujewa. Wojciech Jagielski powiedział kiedyś mądrze, że gdyby w tamtym czasie bojówkarzy tych nie poznał świat, Rosja musiałaby ich sama wymyśleć. Po to, żeby dwie krwawe rzeźnie urządzone Czeczenom, jedne z najgorszych, jakich świat dopuścił się po drugiej wojnie światowej, wytłumaczyć słowami nie do podważenia - że walczy się z terroryzmem. Z szaleńcami, którzy sieją popłoch wśród ludności cywilnej.  

W efekcie Rosja i republiki kaukaskie znajdują się obecnie w stanie cichej wojny. Rosja prowadzi sekretną politykę zmierzającą do podtrzymywania w Czeczenii, Dagestanie czy Inguszetii formalnej władzy - administracyjnej i politycznej - łamiąc prawa człowieka i starając się wytrzebić bojówkarzy bez rozgłosu. Natomiast republiki nie mają na tyle siły, żeby znów spróbować walki zbrojnej, nie mają na tyle swobody obywatelskiej, żeby wzmocnić autonomię drogą prawa politycznego i przede wszystkim nie są na tyle wspaniałomyślne i obojętne, żeby Rosję traktować inaczej niż w kategoriach mordercy, wrogów narodu i przede wszystkim wrogów wolności.  

Ale gdy Czeczeni czy Dagestańczycy podniosą się z kolan, gdy ich miasteczka i wsie zostaną odbudowane, gdy nowe pokolenie dorośnie do pojęcia ojczyzny, a gdzieś daleko w górach Kaukazu pojawi się nowy Basajew albo Al Chattab, świat znów może dowiedzieć się o istnieniu tych niespokojnych republik. I znowu zacznie kojarzyć Kaukaz z czymś złym, choć z pewnością mógłby on aspirować do miana najpiękniejszego terytorialnie zakątka na Ziemi.